4 dowody na świadomość zwierząt

Czy zwierzęta potrafią być świadome? Dzisiaj, na skutek rozwoju etologii poznawczej, wiemy już, że świadomość oraz samoświadomość, w różnych stopniu rozpowszechnione są również wśród części pozostałych, poza ludzkich gatunków zwierząt.

Przez lata odmawiano zwierzętom praw do świadomego przetwarzania informacji, uważano, że zarówno samoświadomość jak i inteligencja przynależą wyłącznie nam, ludziom. Badania nad umysłem zwierząt poza ludzkich, przez długi czas były bagatelizowane. Pomimo rozwoju nauk ewolucyjnych, nadal staraliśmy się za wszelką cenę bronić koncepcji antropocentrycznych i utrzymać teorię o uprzywilejowanej pozycji człowieka w świecie przyrody.

Na skutek rozwoju nauk poznawczych i przełamania naukowych tabu, udało nam się jednak dowiedzieć o wiele więcej o fascynującym świecie zwierzęcego umysłu. Wiemy już, że nie tylko ludzie odczuwają emocję, nie tylko ludzie posługują się wyobrażeniami, nie tylko ludzie budują i używają narzędzi. I nie tylko ludzie są świadomi. Skąd to wiemy?

1. Ewolucja – nic nie rodzi się w próżni. Nasz świadomość rozwijała się na fundamencie zdolności poznawczych naszych przodków. Jak pisał jeden z etologów – Immanuel Birmelin:
   

   Świadomość jaźni nie spadła nam z nieba. Zgodnie ze stylem ewolucji musiały istnieć najprostsze formy wstępne, niejasne wyobrażenie własnego Ja; wyobrażenie własnego ciała, własnego działania, własnej pozycji.

2. Test lustra – w słynnym eksperymencie szympansica Washoe wskazując na swoje odbicie w lustrze powiedziała, w języku migowym „to ja”. Dzisiaj wiemy, że test lustra przechodzą również inne naczelne, delfiny i niektóre gatunki ptaków.
3. Badania neurologiczne – coraz więcej wiemy o fizycznych właściwościach mózgu. Jesteśmy w stanie zlokalizować konkretne miejsca, których aktywność pomoże nam w odpowiedzi na pytanie o świadomość zwierząt. Grupa naukowców z Cambridge tak podsumowała naszą dotychczasową wiedzę na ten temat:
   

   Konwergentne dowody wskazują, że zwierzęta inne niż ludzie mają neuroanatomiczne, neurochemiczne i neurofizjologiczne podłoża stanów świadomości łącznie z możliwością podejmowania świadomych zachowań. W konsekwencji, waga dowodów wskazuje, że ludzie nie są unikalni pod względem posiadania ośrodków neurologicznych, które budują świadomość.

4. Wszechstronność – jak poradziłyby sobie, zaawansowane społecznie zwierzęta gdyby ich działaniami kierował wyłącznie instynkt? To samo pytanie zadawał sobie słynny etolog Donald Griffin. Jak pisał w swojej przełomowej pracy „Świadomość zwierząt”:
   

   Zwierzęta spotykają w naturalnych warunkach tak wiele nieprzewidzianych wyzwań, że zdaje się bardzo trudne lub wręcz niemożliwe, by istniała dla każdej nowej sytuacji odpowiednia kombinacja genetycznej instrukcji i indywidualnego doświadczenia, przygotowująca z góy cały komplet odpowiednich działań.